پس از اذان مغرب، همزمان دو چیز بر ما واجب می شود. کدام را اول انجام دهیم؟ افطار یا نماز؟
در ایام ماه مبارک رمضان، پس از اذان مغرب،
همزمان دو چیز بر ما واجب می شود.
کدام را اول انجام دهیم؟
افطار یا نماز؟
در منابع دینی، احادیث و روایاتی وجود دارد مبنی بر « به تاخیر نیانداختن افطار » :
- قال رسول الله صلى الله علیه و آله: لا یَزالُ النّاسُ بِخَیرٍ ما عَجَّلُوا الفِطرَ (1) ؛
مردم، تا وقتى که زود افطار می کنند، در نیکی اند.
- قال رسول الله صلى الله علیه و آله: عَجِّلُوا الإِفطارَ و أخِّرُوا السَّحورَ (2) ؛
افطارى را زود بخورید و سحرى را به تأخیر اندازید.
- قال رسول الله صلى الله علیه و آله: مِن فِقهِ الرَّجُلِ فی دینِهِ تَعجیلُ فِطرِهِ و تَأخیرُ سَحورِهِ (3) ؛
از دین شناسى مرد (فرد)، زود افطارى خوردن و تأخیر در سحرى خوردن است.
احادیث و روایاتی نیز وجود دارد مبنی بر « اولویت نماز بر افطار » :
* از امام باقر علیه السلام روایت شده است: « نماز را بر افطار مقدّم می دارى، مگر آن که با گروهى باشى که اوّل، افطار می کنند. پس با آنان مخالفت نکن و با ایشان افطار کن، وگرنه اوّل، نماز بخوان؛ چرا که بهتر از افطار است و نمازت با حالت روزه نوشته می شود و این نزد من، محبوبتر است. » (4)
* براى روزه دار، مستحب است که اگر توان داشته باشد، پیش از افطار، نماز بخواند. (5)
* عیون أخبار الرضا علیه السلام به نقل از رجاء بن ابى ضحّاک، در توصیف روزه امام رضا علیه السلام نقل می‌کند: هر گاه در شهرى دَه روز می ماند، روزه بود و افطار نمی کرد. پس چون شب فرا می رسید، اوّل پیش از افطار، نماز می خواند. (6)
* روایت شده که: هر گاه می توانستى نماز را آگاهانه و با همه حدود و آدابش، پیش از آن که افطار کنى، بخوانى، بهتر آن است که قبل از افطار کردن، نماز بخوانى؛ و اگر از کسانى بودى که دلت پیش افطار کردن بود و میل تو، تو را از نماز مشغول مى کرد، اوّل، افطار کن تا وسوسه نفْسِ ملامتگر از تو برهد، جز این که شرط است که پرداختن به افطار پیش از نماز، سبب نشود که وقت نماز بگذرد. (7)
در غروب های ماه مبارک رمضان، جز این دو واجب، چه کارهای دیگری انجام دهیم؟
صدقه دادن
* هر کس پیش از افطار کردن، گِردهاى نان به بینوایى صدقه دهد، خداوند، گناهش را مى آمرزد و براى او ثواب آزاد کردن بنده اى از فرزندان اسماعیل را مى نویسد. (8)
* امام صادق علیه السلام فرمود که امام سجّاد علیه السلام هر روز که روزه مى گرفت، دستور مى داد که گوسفندى ذبح شود و قطعه قطعه و پخته گردد. عصر که مى شد، بر روى دیگها خم مى شد تا بوى آب گوشت را در حال روزه احساس کند. سپس مى فرمود: «ظرفها را بیاورید. براى فلان خانواده بریزید. براى فلان خانواده بریزید... .» سپس نان و خرماى خشک مى آوردند و غذایش همان بود. درود خدا بر او و پدرانش باد! (9)
قرائت سوره مبارکه قدر
* هر کس هنگام افطارى و سحرى خوردن، سوره « إنّا أنزلناه » بخواند، میان آن دو (وقت) همچون کسى خواهد بود که در راه خدا به خون خویش آغشته است. (10)
دعا کردن
* براى روزه دار، هنگام افطارش، یک دعاى مستجاب است. (11)
* هر روزه دارى، یک دعا (ى مستجاب) دارد. پس هر گاه خواست افطار کند، هنگام اوّلین لقمه بگوید: «اى آن که آمرزشت گسترده است! مرا بیامرز!» ( یا واسِعَ المَغفِرَةِ اغفِر لی ) (12)
* هر بنده روزه دارى، هنگام افطارش، یک دعاى مستجاب دارد، که آن، یا در دنیا به او داده مى شود و یا براى آخرتش ذخیره مى شود.(13)
* سه نفرند که دعایشان رد نمى شود: روزه دار، تا آن که افطار کند؛ پیشواى دادگر؛ و نفرین ستمدیده. (14)
* چهار نفرند که دعایى از آنان رد نمى شود، تا آن که درهاى آسمان براى آنان گشوده شود و دعایشان به عرش برسد: ... (یکی از آنان) روزه دار، تا آن که افطار کند. (15)
و در پایان پاسخ یکی از مراجع عظام تقلید به این سوال: « اول نماز یا افطار؟ »
پاسخ معظم له آیت الله العظمی محقق کابلی:
در صورتی که غروب شرعی ثابت شود می توان افطار کرد، فرقی نمی کند که بعد از ثابت شدن غروب شرعی اول نماز بخواند یا افطار کند، یعنی در مسئله تقدیم و تأخیر افطار از نماز تفاوت نیست که اول نماز خوانده شود یا افطار کند؛ هرچند نماز اول وقت فصیلتش بسیار زیاد است.
منبع:
کتاب ماه خدا، محمدی ری شهری، ج 1، ص 288.
پی‌نوشت‌ها:
1- صحیح البخاری: 2/ 692/1856، صحیح مسلم: 2/771/48، سنن الترمذی: 3/82/699، مسند ابن حنبل: 8/426/22868، کنز العمّال: 8/511/23886 .
2- المعجم الکبیر: 25/163/ 395، اُسدالغابة: 7/310/7426، الفردوس: 2/10/2084، سلسلة الأحادیث الصحیحة: 4/375 /1773، کنز العمّال: 8/510/23879 .
3- تاریخ دمشق: 52/138/10956 عن أنس، کنز العمّال: 8/511/23890 .
4- المقنعة: 318 .
5- تهذیب الأحکام: 4/199/575، الإقبال: 1/237، بحارالأنوار: 98/8/2 .
6- عیون أخبارالرضا علیهالسلام: 2/182/5، بحار الأنوار: 96/314/12.
7- المقنعة : 318 .
8- فضائل الأشهر الثلاثة: 96/80 ، بحارالأنوار: 96/318/10 .
9- الکافی: 4/68/3، المحاسن: 2/158/1432، من لا یحضره الفقیه: 2/134/1955، مکارم الأخلاق:1/297/930، المناقب لابن شهر آشوب: 4/155، بحارالأنوار : 96/317/ 6.
10- الإقبال: 1/240 .
11- سنن ابن ماجه:1/557/1753، المستدرک على الصحیحین:1/583/1535، الدعاء للطبرانی: 286/919، کنز العمّال: 8/447/23585؛ بحارالأنوار: 96/255/33 .
12- مسند الشهاب: 2/128/1031، الدعوات: 26/44 .
13- نوادر الاُصول: 1/190، کنز العمّال: 8/451/23613 .
14- سنن الترمذی: 5/578/3598 ، سنن ابن ماجه:1/557/1752، مسند ابن حنبل: 3 /171/8049، صحیح ابن حبّان: 8/215/3428، السنن الکبرى: 3/481/6393 .
15- الکافی: 2/510/6، من لایحضره الفقیه: 2/226/2255، فضائل الأشهر الثلاثة: 86/64، الأمالی للصدوق: 337/394.
محمد حسین خانی کوثرخیزی
